patari.org

[kaGiannis]

Σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών
Το σύστημα των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Με το σύστημα αυτό η συναλλαγματική ισοτιμία προσδιορίζεται από τις νομισματικές αρχές της χώρας. Έχουμε ουσιαστικά τρεις παραλλαγές του συστήματος αυτού.

Σύστημα του κανόνα του χρυσού
Το σύστημα αυτό λειτούργησε από το 1870 έως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο 1914. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, κάθε χώρα όριζε την ισοτιμία του νομίσματος της σε σχέση με τον χρυσό.
Τα νομίσματα είναι μετατρέψιμα σε χρυσό. Δηλαδή κάθε χώρα αγόραζε και πουλούσε ελεύθερα χρυσό στην καθορισμένη τιμή. Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες είναι σταθερές και η ισορροπία του ισοζυγίου πληρωνών εξασφαλίζεται αυτόματα από την εισροή και εκροή χρυσού. Όταν μια χώρα παρουσιάζει έλλειμμα μειώνεται το απόθεμα χρυσού, η προσφορά χρήματος βασισμένη στο χρυσό μειώνεται, με συνέπεια την μείωση των τιμών. Αυτό όμως προκαλεί μια άνοδο των εξαγωγών, πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου και εισροή χρυσού. Πρόκειται βέβαι για ένα θεωρητικό αυτοματισμό που όμως τούργσε ικανοποιητικά μέχρι το 1914. Αυτό, λόγω της κυρίαρχης θέσης της στερλίνας που έπαιζε το ρόλο του εθνικού και ιδεθνούς νομίσματος.

Σύστημα του κανόνα ανταλλαγής χρυσου
Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο η κυριαρχία της Μεγάλης Βρετανίας αμφισβητείται ενώ ταυτόχρονα γιγαντώνεται ι οικονομική ισχύς των Ηνωμένων Πολιτειών. Κατά την διάρκεια του πολέμου η παραγωγή χρυσού δεν είχε αυξηθεί με τον ίδιο ρυθμό αύξησης των τιμών. Έτσι η επαναφορά στο σύστημα του κανόνα χρυσού εγκυμονούσε τους κυνδύνους μιας παρατεταμένης ύφεσης. Τώρα, δίπλα στην στερλίνα, εμφανίζεται και το δολλάριο των Η.Π.Α. που μπορεί πλέον και αυτό να παίξει το ρόλο του αποθεματικού νομίσματος.
Έτσι υιοθετείται το σύστημα του κανόνα ανταλλαγής χρυσού. Σύμφωνα με αυτό οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να έχουν στα αποθέματά τους είτε χρυσό είτε στερλίνες είτε δολλάρια. Τα δύο αυτά νομίσματα παίζουν τον ρόλο του αποθεματικού και η μετατρεψιμότητα σε χρυσό δεν είναι δυνατή, παρά μόνο εάν πρώτα περάσουμε σε ένα από αυτά τα δύο νομίσματα.
Το 1931 όμως η Μεγάλη Βρετανία, μη μπορώντας να θυσιάζει την εγχώρια ισορροπία της υπέρ της σταθερότητας της στερλίνας, εγκατέλειψε το σύστημα, με αποτέλεσμα το νόμισμά της να κυμανθεί ελεύθερα και να διολισθήσει. Αυτό ήταν και το τέλος του συστήματος. Χώρες που διατηρούσαν τα συναλλαγματικά τους αποθέματα σε στελρίνες φρόντισαν να απαλλαγούν από αυτές μετατρέποντάς τες σε χρυσό. Έτσι τα ποθέματα χρυσού της Μεγάλης Βρετανίας μειώθηκαν δραματικά. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία νομισματικών ζωνών, που άλλες ακολουθούσαν την στερλίνα και άλλες το δολλάριο. Το 1934 το δολλάριο υποτιμάται κατά 40% έναντι του χρυσού, με αποτέλεσμα μια ουγγιά χρυσού να είναι ίση με 35 δολλάρια, ισοτιμία που θα έμενε αναλοίωτη μέχρι το 1971.

Σύστημα του Bretton Woods

Α. οι αρχές του συστήματος.

Στις 4 Ιουλίου του 1944 στην μικρή πόλη Bretton-Woods των Η.Π.Α. συναντήθηκαν οι αντιπρόσωποι 44 κρατών για την δημιουργία μιας νέας νομισματικής τάξης στον κόσμο. Στο τρεπέζι των διαπραγματεύσεων ετέθηκαν δυο σχέδια. Το Βρεταικό του John Maynard Keynes και το Αμερικάνικο του Harry Dexter White, συμβούλου του υπουργού των Οικονομικών των Η.Π.Α.
Το βασικό χαρακτηριστικό του Βρετανικού σχεδίου ήταν η δημιουργία μιας Τράπεζας των κεντρικών τραπεζών, έχοντας το δικότης νόμισμα το Bancor. Το Bancor θα ήταν αποθεματικό νόμισμα και η ισοτιμία του θα οριζόταν σε σχέση με τον χρυσό.Το πλάνο όμως του Keynes απερρίφθη και εύκολα οι Αμερικάνοι επικράτησαν μιας Ευρώπης κατεστραμμένης από τον ´Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι λοιπόν καθιερώθηκε το σχέδιο White.

Από την συμφωνία λοιπόν του Bretton-Woods που υπεγράφη στις 20 Ιουλίου 1944 δημιουργήθηκε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ.) που σκοπό έχει να ενθαρρύνει την διεθνή νομισματική συνεργασία και το διαθνές εμπόριο, να δημιουργήσει ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, να χορηγεί πιστώσεις σε κράτη με παροδικό έλλειμμα του σιοζυγίου πληρωμών τους κ.α. Η Σοβιετική Ένωση, τα Ανατολικά κράτη, η Λαϊκή Κίνα και η Ελβετία δεν εψήφισαν την συμφωνία του Bretton-Woods. Το κεφάλαιο του Δ.Ν.Τ. δημιουργήθηκε από το μερίδιο συνεισφοράς (quota) κάθε μέλους που όφειλε να συνεισφέρει σε αυτό.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος είναι τα εξής:
1. Κάθε κράτος-μέλος ορίζει την ισοτιμία του νομίσματος του εκφρασμένη είτε σε χρυσό είτε σε δολάρια. Εάν εκφράζεται σε χρυσό τότε λεμβάνεται υπόψη η σχέση δολλαρίου-χρυσού την 1η Ιουλίου 1944, δηλαδή 1 δολλάριο = 888,671 mg χρυσού. Το περιθώριο διακύμανσης μεταξύ δύο νομισμάτων δεν μπορεί να υπερβαίνει το + 1% γύρω από την δηλωμένη ισοτιμία. Οι κεντρικές τράπεζες οφείλουν να επεμβαίνουν στις αγορές συναλλάγματος για την διατήρηση της ισοτιμίας εντός των επιτρεπομένων ορίω. Οι ισοτιμίες πρέπει να παραμένουν σταθερές, εν τούτοις σε περίπτωση θεμελιώδους προβλήματος του ισοζυγίου πληρωμών οι ισοτιμίες μπορούσαν να αλλάξουν με σύμφωνη γνώμη του Δ.Ν.Τ.

2. Κάθε κράτος-μέλος ήταν υποχρεωμένο να εγγυάται την μετατρεψιμότητα του νομίσματός του σε χρσό και άλλα νομίσματα. Εάν δηλαδη η Ιαπωνία είχε συσσωρεύσει δραχμές, τις οποίες σε μια δεδομένη στιγμή τα πουλουσε στην Ελλάδα, η Τράπεζα της Ελλάδος ήταν υποχρεωμένη να αγοράσει τις δραχμές προσφέροντας γιεν ή χρυσό. Οι Η.Π.Α. από τον Δεκέμβριο του 1946 εγγυήθηκαν την μετατρεψιμότητα του δολλαρίου σε χρυσό όχι όμως και σε άλλα νομόσματα. Αντίθετα τα κυριότερα ευρωπαϊκά νομίσματα έγιναν μετατρέψιμα σε χρυσό από το 1960 κι έπειτα. Αυτό μαζί με το γεγονός ότι στην πράξη οι συναλλαγματικές ισοτιμίες των νομισμάτων ορίζονταςσε δολλάρια, δημιούργησε τις προûποθέσεις για τον ηγεμονικό ρόλο του δολλαρίου στο σύστημα αυτό.

Β. Η λειτουργία του συστήματος και η κατάρρευσή του.
Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950 το σύστημα λειτούργησε ικανοποιητικά και αυτό λόγω της εμπιστοσύνης έναντι του δολαρίου. Αυτό ήταν το νόμισμα που εζητείτο από τις κεντρικές τράπεζες όλων των χωρών, εφόσον ήταν το διεθνές μέσο πληρωμών. Από το 1060 κι έπειτα η κατάσταση αλλάζει. Οι οικονομίες της Ευρώπης και της Ιαπωνίας ανακάμπτουν, ενώ τα κυριώτερα ευρωπαϊκά νομίσματα γίνονται μετατρέψιμα, έτσι, μπορούν και αυτό να παίξουν, έστω και περιορισμένα, κάποιο ρόλο στις διεθνείς συναλλαγές. Οι κεντρικές τράπεζες αναζητούν όλο και λιγότερα δολλάρια και μάλιστα σημαντικές ποσότητες αυτών τις εμφανίζουν στις Η.Π.Α. ζητώντας την μετατροπή τους σε χρυσό.
Στην ελεύθερη αγορά χρυσού του Λονδίνου, ιδιώτες, επιχειρήσεις και εμπορικές τράπεζες πουλούν δολλάρια και αγοράζουν χρυσό. Η τιμή του χρυσού ανεβαίνει ξεπερνώντας πολύ την τιμή της 1 ουγγιάς χρυσού = 35 δολ.

Οι δέκα πλουσιώτερες χώρες του κόσμου (ομάδα των 10) θεσμοθετούν αυτό που αποκαλείται “pool de I’or” με στόχο την συγκράτηση της τιμής του χρυσού. Οι κεντρικές τράπεζες των χωρών αυτών πουλούσαν χρυσό έναντι δολλαρίων, όσες φορές η τιμή του χρυσού ξεπερνούσε το όριο των 35 δολλαρίων. Τον Μάρτιο του 1968 το σύστημα αυτό καταργήθηκε.
Το 1970 παρατηρείται αθρόα εισροή κεφαλαίων στην Ευρώπη και την Ιαπωνία που προήρχοντο από τις Η.Π.Α. Αυτό οφείλεται στα υψηλότερα επιτόκια των ευρωπαϊκών χρηματαγορών της Ευρώπης από εκείνα της αμερικανικής χρηματαγοράς. Τεράστιες ποσότητες δολλαρίων συσσωρεύονται στις κεντρικές τράπεζες κυρίως της Γαλλίας και της Γερμανίας. Οι κερδοσκόποι πιστεύουν ότι τα κράτη αυτά δεν μπορούν να συσσωρεύσουν απεριόριστα δολλάρια και αργά ή γρήγορα θα ανατιμούσαν τα νομίσματά τους έναντι του δολλαρίου. Η ζήτηση λοιπόν μάρκου-φράγκου επιτείνεται.

Το δολλάριο δεν θεωρείται πλέον «καλό» νόμισμα. Για να αποτραπεί το κατρακύλησμα της τιμής του δολλαρίου, οι κεντρικές τράπεζες της Ευρώπης και κυρίως αυτή της Δ. Γερμανίας (η Bundesbank) αγοράζουν μεγάλες ποσότητες δολλαρίων, τις οποίες στην συνέχεια τις μετατρέπουν σε χρυσό μέσω της Κεντρικής Τράπεζας των Η.Π.Α. (Ομοσπονδιακό Σύστημα Αποθεμάτων ή Federal Reserves System). Τα αποθέματα χρυσού στο θησαυροφυλάκιο (Fort-Knox) των Η.Π.Α. μειώνονται δραματικά. Ενώ στο τέλος του πολέμου ανήρχοντο σε 25 δισεκ. δολ., την άνοιξη του 1971 έπεσαν κάτω από τα 10 δισεκ. Το σύστημα του Bretton-Woods περνούσε μία μεγάλη κρίση.

Στις 15 Αυγούστου 1971 ο πρόεδρος των Η.Π.Α. R. Nixon καταργεί την μετατρεψιμότητα του δολλαρίου σε χρυσό και επιβάλλει φόρο 10% σε όλα τα εισαγόμενα προϊόντα, με σκοπό να σταματήσει τη διαρροή χρυσού από το θησαυροφυλάκιο των Η.Π.Α. και να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα της αμερικανικής οικονομίας. Στο βάθος όμως η απόφαση αυτή ωθούσε στην ελεύθερη διακύμανση των νομισμάτων: οι κεντρικές τράπεζες θα έχουν ένα επιπλέον λόγο να μη συσσωρεύουν δολλάρια εφόσον είναι πλέον μη μετατρέψιμα σε χρυσό. Θα αφήνουν λοιπόν την τιμή του δολλαρίου να κυμαίνεται ελεύθερα. Στην ουσία η κατάργηση της μετατρεψιμότητας του δολλαρίου σε χρυσό οδηγεί στην κατάρρευση του συστήματος του Bretton-Woods.

Μια προσπάθεια για να περισωθεί το σύστημα ήταν με την Συμφωνία της Oυάσιγκτον ή «Συμφωνία του Σμιθσόνιου Ινστιτούτου» της 18ης Δεκεμβρίου 1971. Η συμφωνία αυτή προβλέπει:
• Υποτίμηση του δολλαρίου κατά 7,89%. Η νέα ισοτιμία γίνεται 1 ουγγιά χρυσού = 38 δολλάρια.
• Διεύρυνση του περιθωρίου διακύμανσης από 1% σε 2,25%.
• Ανατίμηση των κυριοτέρων νομισμάτων έναντι του δολλαρίου και του χρυσού.
• Κατάργηση εκ μέρους των Η.Π.Α. του φόρου 10% που είχαν επιβάλει στις 15 Αυγούστου.

Το σύστημα όμως δεν ήταν δυνατό να περισωθεί. Η εμπιστοσύνη έναντι του δολλαρίου είχε κλονισθεί ανεπανόρθωτα. Η Bundesbank συσσωρεύει τεράστιες ποσότητες δολλαρίων για να συγκρατήσει την πτώση του. Στις 12 Φεβρουαρίου του 1973 οι Η.Π.Α. υποτιμούν εκ νέου το δολλάριο κατά 10%. Η νέα πλέον ισοτιμία είναι 1 ουγγιά χρυσού = 42,22 δολλάρια. Η κρίση όμως δεν σταματά. Στα μέσα του 1973 η τιμή του δολλαρίου στην ελεύθερη αγορά φθάνει τα 125 δολλάρια την ουγγιά! Η επίσημη τιμή των 42,22 δολλαρίων είναι τελείως πλασματική. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 επιδεινώνει την κατάσταση. Η αλματώδης άνοδος των τιμών του πετρελαίου, είχε σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση μεγάλων ελλειμμάτων στο εμπορικό ισοζύγιο των χωρών εισαγωγέων πετρελαίου. Τα κράτη αυτά αργά ή γρήγορά προέβαιναν σε διολίσθηση του νομίσματός τους.

Πρακτικά από τα μέσα του 1973 τα νομίσματα κυμαίνονται ελεύθεα στις αγορές συναλλάγματος. Το σύστημα του Bretton-Woods έχει τελειώσει οριστικά. Η συμφωνία της Τζαμάικας το 1976 ουσιαστικά επιστημοποιεί το τέλος του Bretton-Woods. Από τότε μέχρι σήμερα ένα σύστημα κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών έχει επικρατήσει στον κόσμο, η εμπειρία όμως του οποίου δεν είναι καθόλου ικανοποιητική.
Το σύστημα του Bretton-Woods ήταν μοιραίο να καταρρεύσει. Στην πραγματικότητα παρείχε ένα μεγάλο πλεονέκτημα στις Η.Π.Α.: οποιοδήποτε κράτος, όταν αντιμετωπίζει έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών του είναι υποχρεωμένο να λάβει μέτρα για την αποκατάσταση της ισορροπίας. Κατ’ αρχήν το έλλειμμα θα έχει σαν συνέπεια την μείωση των αποθεμάτων σε χρυσό ή ξένα νομίσματα

Εάν το έλλειμμα επιμένει, η κυβέρνηση θα επιβάλλει δασμούς στις εισαγωγές, ή ποσοτικούς περιορισμούς, ή θα εφαρμόσει μια τέτοια δημοσιονομική και νομισματική πολιτική που θα αποσκοπεί στη μείωση των τιμών, ώστε τα εγχώρια προϊόντα να γίνουν πιο ανταγωνιστικά. Εάν τα μέτρα αυτά, δεν αποκαταστήσουν την ισορροπία, η κυβέρνηση θα ορίσει μια καινούργια ισοτιμία για το νόμισμά της. Αυτό λοιπόν που ισχύει για όλα τα κράτη δεν ισχύει για τις Η.Π.Α. Οι Η.Π.Α. μπορούσαν να λειτουργούν με μόνιμη έλλειψη στο ισοζύγιο πληρωμών τους. Εφόσον το δολλάριο ήταν το νόμισμα με το οποίο γνόντουσαν οι διεθνείς συναλλαγές, η ποσότητα δολλαρίων που εξήρχετο από τις Η.Π.Α. δεν επανεισέρεε εξ ολοκλήρου σε αυτές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση της ευημερίας του αμερικανικού λαού, εφόσον μπορούσε να καταναλώνει περισσότερο απ’ ό,τι παρήγε.

Όσο λοιπόν το δολλάριο ενέπνεε πλήρη εμπιστοσύνη, το σύστημα λειτουργούσε ικανοποιητικά και δεν άφηνε να φανούν οι εσωτερικές του αντιφάσεις. Από το 1945 έως το 1960, οι κεντρικές τράπεζες με απληστία συσσώρευαν δολλάρια, εφόσον σε αυτό στηρίχθηκε η ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης από τον πόλεμο Ευρώπης, εφόσον αυτό ήταν το δειθνές μέσο πληρωμών. Από την στιγμή όμως που και άλλα νομίσματα μπορούσαν να παίζουν τον ρόλο του διεθνούς χρήματος και από την στιγμή όπου οι κεντρικές τράπεζες εξεπλάγησαν από τις τεράστιες ποσότητες δολλαρίων που κυκλοφορούσαν, τα προβλήματα άρχισαν να εμφανίζονται. Επιπλέον οι Η.Π.Α. έκαναν κατάχρηση του προνομίου που τους παρείχε το σύστημα, δημιουργώντας υπερβολικά ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών τους, που από το 1965 κι έπειτα δεν παύει να διογκούται. Αυτό οφείλεται κατά πολύ, εκτός των άλλων και στην ανεξέλεγκτη αύξηση των αμερικανικών άμεσων ιδιωτικών επενδύσεων στο εξωτερικό.

Η μεγάλη αύξηση λοιπόν της διεθνούς ρευστότητας με την υπερπληθώρα δολλαρίων, μέσω του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών των Η.Π.Α., οδήγησε τις κεντρικές τράπεζες σε μετατροπή των δολλαρίων σε χρυσό. Η εσωτερική λοιπόν αντίφαση του συστήματος, που από την μία πλευρά απαιτούσε τον ύπαρξη ελλείμματος στο ισοζύγιο πληρωμών των Η.Π.Α., ενώ από την άλλη πλευρά ήταν ακριβώς το μεγάλο έλλειμμα των Η.Π.Α. που δημιούργησε την κρίση, οδήγησε στην κατάρρευση του συστήματος.
Τον Μάρτιο του 1968 στην ετήσια σύνοδο του Δ.Ν.Τ. στην Στοκχόλμη αποφασίσθηκε η δημιουργία ενός νέου αποθεματικού νομίσματος, τα «Ειδικά Τραβηχτικά Δικαιώματα» (Special Drawing Rights ή S.D.R.) με σκοπό να αποτελέσουν μια νέα πηγή διεθνούς ρευστότητας, εμποδίζοντας την αύξηση των δολλαρίων. Τα S.D.R. δεν πέτυχαν τον σκοπό τους. Απλά προστέθηκαν στα επίσημα αποθέματα δολλαρίων, χωρίς ούτε να υποκαταστήσουν αυτά, ούτε να εμποδίσουν την αύξησή τους.